Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »kłębić się, kotłować się, gwałtownie falować, silnie pulsować, tętnić; o morzu także: mieć przypływy i odpływy«: Iest OSTROW nád LIPARą ktory kráiem sięga/ Práwie od iedney strony Sycyliey brzegá. Sławny z lochow podziemnych/ z ktorych nie zgászony Ogień niegdy wychodził z trzáskániem siárczány. Stądże náwigácya (gdy sie ták burzyłá Oná wyspá) strászliwa támtędy bywáłá Dlá Ogniá: ktory od skał iák tám stoią gęsto W pustych mieyscách: wychodził ná wierzch. RoźOff D. Iest OSTROW nád LIPARą ktory kráiem sięga/ Práwie od iedney strony Sycyliey brzegá. Sławny z lochow podziemnych/ z ktorych nie zgászony Ogień niegdy wychodził z trzáskániem siárczány. [...] Wszákoż sie ieno w nocy on ogień ták burzył/ A wednie sie záś tyko dymieł ábo kurzył. RoźOff D-Dv. Es steiget auff, es wird donnern Burzy się/ będzie grzmiáło. VolcDial 52v. Morze się burzyło I wielką niepogodą i chmurą groziło. ArKochOrl . Burzy się morzé/ Exaestuat mare [...] Feruet mare [...] Turbat mare [..]. Kn 54. Ták wielkim zámieszániem morze się burzeło. OvOtwWPrzem 454. Krew [u rannego] bardzo ku sercu burzyła się y serce opanowawszy liberum suspirium impediebat. GollPam 20. Vyzrałbys tam był iako się burzyli [atakujący klasztor] Z gwałtownym ognięm, Ktorym okurzyli Swiat okoliczny, iak Kule niemałe, Ogromne, straszne, duze, ociązałe, Ognięm pędzili na Koscielne sciany. OblJasGór 101. Słońce ma też morzá swoie ogniste, ktore gdy się burzą, moc we śrzodku Słońca będąca ná wierzch wychodzi y ná ziemię potym spływá. TylkRoz 21. Tá [Etna] się raz wewnątrz bystrym wiátrem burzy. Raz ognie w niebo miecąc, czarnym dymem kurzy. ClaudUstHist 8. Po wielu mieyscach pewnymi czasy, y pewnych godzin morze odstępuie y przystępuie do brzegow, burzy się, y intumescencyi nábywa. BystrzInfHydr W3v.

2. »o piwie, winie: fermentować, musować, pienić się«: Burzy się piwo/ wino/ Feruet vinum cum ex musto in vinum transit [...]. Kn 54. Czemu się burzy wino gdy winnice kwitną? TylkRoz 233.

3. »o człowieku: doznawać gwałtownych uczuć, podniecać sie, unosić się, wzruszać się; o uczuciach: wzbierać, wzmagać się, opanowywać, targać kogo«: Soliman [...] Płácz ścisnął w piersiach/ á serce surową Wygnawszy żałość/ gniewem się burzyło. TasKochGoff 247. Burzy się chuć we wszystkich/ co żywo do broni/ Y podobnych do boiu ruguie się koni. TwarSLeg 18. Czemu że ták odymasz/ y ze wnątrz się burzysz/ Co mász do nas/ y baczysz/ iáwnie nie wynurzysz. TwarSLeg 97. Burząc się sam/ od lásow oderwałem lásy/ y polá od pol. OvOtwWPrzem 327. Syn wprzód hetmański z przebraną drużyną Od lekkiej ordy i od chłopstwa giną; Burzy się ociec, następuje gwałtem. MorszAUtwKuk 204. Gryneus przy kołczanie burzy się zochoty ZtądHylonowe stawi dziewcze bitne roty. DrobOpow 42. Humory násze złączone są z imáginacyą ták, iż gdy sobie co ná umyśle stáwiemy, záraz humory niektore się burzą, zá Ktorych wzburzeniem ciáło się alteruie. TylkRoz 269.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ się burzyć jako młode piwo:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Gniew wynurzy/ co się w sercu burzy. KnAd 258. ● Godność wynurzy/ co się w kiem burzy. KnAd 263. ● Twarz łácno wynurzy/ co się w sércu burzy. KnAd 1181.

4. »buntować się, powstawać, występować«:

Rekcja: przeciw komu, czemu, na co

Buntuię się przéciw komu/ burzę się/ Tumultuor [...] Rebello [...] Turbo [...]. Kn 53. Bo lubo częstokroć Woyská Rzeczypospolitey w zwiąskách bywáły, tedy to było z inszych praetensyey, miánowicie dla dochodzenia zasług, ále ná prawá nigdy się nie burzyły. FredKon 95. Empören sich wider Obrigkeit/ burzyć (oburzáć się przeciwko Zwierzchności. ErnHand 221. Litwa tego roku za powodem Ogińskiego burżyli się przeciwko Sapiehom. OtwFDzieje 57. Litwa ci się sami między sobą burzyli i niszczęli. OtwFDzieje 95.

BURZĄCY SIĘ
im. przym. czyn.

Formy: lp M. ż burząca się; D. ż burzącej się // burżącej się; B. ż burzącą się; N. n burzącym się; lm D. się burzących

Znaczenia:

1. »kłębiący się, kotłujący się, gwasłtownie falujący«: Potym burżącey sie do Głowy krwi impet przez otworzenie żyły na nodze [...] uśmierzysz. BeimJelMed 341-342.. PHOCA [...] Rybá [...] z Morzem ma Sympatyą [...] aliás skora iey gdziekolwiek się znayduie, koresponduie z Morską konstytucyą, z burzącym się włosy do gory podnosi, a spokoynym pokłada. ChmielAteny1755 I I, 530. Puls zwány Vndosus rozumie się ten kiedy są iednákowe pulsátie, lecz pod pálcámi zda się ták bić, iákoby woda burząca się. VadeMed 12. Intestinalis [ruptura] [...] przydáie się nayczęściey z wielkości wiatrow w kiszkách się burzących. VadeMed 128. Námoczenie nog w zimney wodzie stánowi krew z kądkolwiek burzącą się, y do zátrzymania trudną. VadeMed 234.

2. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiUpatrzywszy ucciwą pogodę [...] ustąpienia do czasu burzącei się inuidÿei, prosiełem abym zdrugiemi na seym iadącemi mogł do Polsky dobieżeć. OssJŻyw 40v.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]